فشار خون: بررسی جامع علمی از تعریف تا کنترل
مقدمه و تعریف فشار خون
فشار خون (Blood Pressure) به نیرویی گفته میشود که خون در حین گردش در سیستم عروقی به دیواره رگها وارد میکند. این پارامتر یکی از مهمترین علائم حیاتی بدن است که نقش اساسی در اکسیژنرسانی و تغذیه بافتها ایفا مینماید. از دیدگاه فیزیکی، فشار خون بیانگر "قدرت" یک مایع متحرک (خون) در سیستم بسته عروقی است .
فشار خون در نقاط مختلف سیستم گردش خون متفاوت است و معمولاً در نواحی نزدیک به قلب بیشترین مقدار را دارد و با دور شدن از قلب کاهش مییابد. این فشار در شریانها (سرخرگها) بیشتر و در وریدها (سیاهرگها) کمتر است . واحد اندازهگیری فشار خون میلیمتر جیوه (mmHg) است که از اولین فشارسنجهای جیوهای اقتباس شده است .
فیزیولوژی و مکانیسم های تنظیم فشار خون
اجزای تشکیل دهنده فشار خون
فشار خون از دو جزء اصلی تشکیل شده است:
1. **فشار سیستولیک** (عدد بالایی): حداکثر فشاری است که در هنگام انقباض قلب (سیستول) در شریانها ایجاد میشود و معمولاً در افراد سالم کمتر از 120 میلیمتر جیوه است .
2. **فشار دیاستولیک** (عدد پایینی): حداقل فشاری است که در هنگام استراحت قلب بین دو ضربان (دیاستول) در شریانها وجود دارد و در شرایط طبیعی کمتر از 80 میلیمتر جیوه است .
### عوامل مؤثر بر فشار خون
فشار خون تحت تأثیر سه عامل اصلی قرار دارد:
1. **برونده قلبی**: حجم خونی که قلب در هر دقیقه پمپاژ میکند
2. **مقاومت عروقی محیطی**: مقاومتی که عروق در برابر جریان خون نشان میدهند
3. **حجم خون در گردش**: مقدار کلی خون موجود در سیستم عروقی
سیستمهای پیچیده عصبی و هورمونی شامل سیستم رنین-آنژیوتانسین، سیستم عصبی سمپاتیک و هورمونهایی مانند آلدوسترون و ADH در تنظیم دقیق فشار خون نقش دارند .
## طبقه بندی فشار خون
بر اساس جدیدترین دستورالعملها، فشار خون در بزرگسالان به دستههای زیر تقسیم میشود:
| **طبقه بندی** | **فشار سیستولیک (mmHg)** | **فشار دیاستولیک (mmHg)** |
|--------------|--------------------------|--------------------------|
| طبیعی | کمتر از 120 | و کمتر از 80 |
| افزایش یافته | 120-129 | و کمتر از 80 |
| مرحله 1 فشار خون بالا | 130-139 | یا 80-89 |
| مرحله 2 فشار خون بالا | 140 یا بیشتر | یا 90 یا بیشتر |
| بحران فشار خون | بالای 180 | و/یا بالای 120 |
فشار خون پایین (هیپوتانسیون) نیز زمانی تعریف میشود که فشار سیستولیک کمتر از 90 و دیاستولیک کمتر از 60 میلیمتر جیوه باشد .
اپیدمیولوژی و عوامل خطر فشار خون بالا
فشار خون بالا یک مشکل جهانی است که بیش از 1 میلیارد نفر را در سراسر جهان مبتلا کرده است . عوامل خطر اصلی برای توسعه فشار خون بالا شامل:
**عوامل غیرقابل تغییر:**
- سن (خطر با افزایش سن بالا میرود)
- ژنتیک و سابقه خانوادگی
- نژاد (سفیدپوستان بیشتر مستعد هستند)
**عوامل قابل تغییر:**
- چاقی و اضافه وزن (به ویژه چاقی شکمی)
- رژیم غذایی پرنمک و پرچرب
- کم تحرکی و سبک زندگی نشسته
- مصرف الکل و سیگار
- استرس مزمن
- بیماریهای زمینه ای مانند دیابت و بیماری کلیوی
مطالعات نشان داده اند که شیوع فشار خون بالا در مناطق شهری بیشتر از مناطق روستایی است که احتمالاً به دلیل تفاوت در سبک زندگی است .
## پاتوفیزیولوژی و عوارض فشار خون بالا
فشار خون بالا به دو دسته اصلی تقسیم میشود:
1. **فشار خون اولیه (اساسی)**: حدود 90-95% موارد را شامل میشود و علت مشخصی ندارد. ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در ایجاد آن نقش دارند .
2. **فشار خون ثانویه**: ناشی از بیماریهای زمینهای مانند بیماری کلیوی، اختلالات غدد درونریز (مثل پرکاری تیروئید)، آپنه انسدادی خواب یا مصرف برخی داروها (مانند قرصهای ضدبارداری) است .
فشار خون بالا به دلیل نیروی زیاد بر دیواره عروق، باعث آسیب پیشرونده به سیستم عروقی و اندامهای حیاتی میشود. مهمترین عوارض بلندمدت آن شامل:
- **بیماریهای قلبی-عروقی**: هایپرتروفی بطن چپ، نارسایی قلبی، بیماری عروق کرونر
- **آسیب مغزی**: سکته مغزی (هموراژیک و ایسکمیک)، دمانس عروقی
- **نارسایی کلیه**: به دلیل آسیب به گلومرولهای کلیوی
- **رتینوپاتی**: آسیب به عروق شبکیه چشم و اختلال بینایی
به همین دلیل فشار خون بالا اغلب "قاتل خاموش" نامیده میشود، زیرا ممکن است سالها بدون علامت باقی بماند در حالی که به تدریج به اندامها آسیب میزند .
## تشخیص و پایش فشار خون
تشخیص فشار خون بالا بر اساس اندازه گیریهای مکرر در شرایط استاندارد انجام میشود. روش صحیح اندازهگیری فشار خون شامل:
1. استراحت حداقل 5 دقیقه قبل از اندازه گیری
2. نشستن در وضعیت راحت با پشت تکیه داده
3. قرار دادن بازوبند در سطح قلب
4. عدم مصرف کافئین یا سیگار 30 دقیقه قبل از اندازهگیری
برای تشخیص قطعی فشار خون بالا، معمولاً نیاز به اندازهگیری در چند نوبت جداگانه یا استفاده از مانیتورینگ 24 ساعته فشار خون (ABPM) است .
راهکارهای پیشگیری و مدیریت فشار خون
تغییرات سبک زندگی
تغییرات سبک زندگی سنگ بنای پیشگیری و درمان فشار خون بالا است:
- **رژیم غذایی DASH**: غنی از میوه، سبزیجات، غلات کامل و لبنیات کمچرب با محدودیت نمک (کمتر از 5 گرم در روز)
- **فعالیت بدنی منظم**: حداقل 150 دقیقه فعالیت هوازی با شدت متوسط در هفته
- **مدیریت وزن**: کاهش وزن حتی به میزان 5-10% میتواند تأثیر قابل توجهی داشته باشد
- **ترک سیگار و محدودیت الکل**
- **مدیریت استرس**: از طریق تکنیکهای آرامسازی مانند مدیتیشن
دیدگاه خود را بنویسید